153px-kazimierz_zakrzewskiKazimierz Zakrzewski, syn Konstantego i Heleny z Wiśniewskich, urodził się 4 listopada 1900 roku w Krakowie, w rodzinie naukowców, jego ojciec został profesorem fizyki, zaś stryj, Stanisław, był historykiem mediewistą. Pobierał nauki w VI Gimnazjum we Lwowie, gdzie złożył w 1918 roku egzamin dojrzałości. W Krakowie podjął studia akademickie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a od 1922 roku kontynuował je na lwowskim Uniwersytecie Jana Kazimierza. W 1923 roku obronił doktorat na podstawie pracy Samorząd miast Achai rzymskiej. Arkadya, Messenia, Lakonia, pisanej pod kierunkiem profesora Konstantego Chylińskiego na UJK we Lwowie. Potem, w 1939 roku, poświęcił swemu zmarłemu promotorowi artykuł pt. Ś.p. Konstanty Chyliński (Przegląd Historyczny 1939, 35, 1, s. 162–163). Swą wiedzę na temat starożytności pogłębiał podczas dwuletniego pobytu stypendialnego we Francji. W 1927 roku na Wydziale Humanistycznym UJK habilitował się na podstawie rozprawy Rządy i opozycja za cesarza Arkadiusza. Swą zawodową karierę naukową rozpoczął w uczelni we Lwowie. Pozostawał tu asystentem w Katedrze Historii Starożytnej UJK, potem – po krótkim pobycie na Uniwersytecie w Poznaniu – asystentem w Katedrze Archeologii Klasycznej UJK kierowanej przez Edmunda Bulandę. Następnie w 1935 roku został nominowany na kierownika nowoutworzonej Katedry Historii Bizancjum w Uniwersytecie Warszawskim. Na tym stanowisku pozostał do 1939 roku.

Od wczesnej młodości mocno zajmowało go życie publiczne. Jako ochotnik uczestniczył  w działaniach wojennych w latach 1918–1920 (Polski Korpus Posiłkowy, Legia Akademicka, Brygada Akademicka), a potem we wrześniu 1939 roku. Angażował się w działalność społeczno-polityczną, był członkiem struktur Związku Naprawy Rzeczypospolitej, Związku Związków Zawodowych, ideologiem (zob. Rozważania syndykalistyczne, wybór i wstęp A. Danek, Kraków 2012, antologia tekstów). Po wybuchu wojny brał udział w pracach konspiracyjnego Związku Syndykalistów Polskich, także Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej.

Został aresztowany przez gestapo 11/12 stycznia 1941 roku i osadzony w więzieniu na Pawiaku. Zginął w Palmirach 11 marca 1941 roku w zbiorowej egzekucji. Jego szczątki, ekshumowane w listopadzie 1945 roku przez ekipę Polskiego Czerwonego Krzyża, spoczywają na Cmentarzu w Palmirach (grób nr 25, rząd XXIII).k-zakrzewski-kompresja

Napisano o Nim: „W szeregu strat, poniesionych przez polską kulturę w okresie pożogi wojennej, strata śp. prof. Kazimierza Zakrzewskiego jest jedną z najboleśniejszych, a równocześnie najtragiczniejszych. Młody człowiek stojący w pośrodku swej działalności naukowej, przed którym otwarte były jeszcze wszelkie możliwości, przedstawiciel pierwszej w Polsce katedry k-zakrzewskikompresjabizantynistyki, zginął zamordowany przez najeźdźców, jako jedna z ofiar stosowanego przez Niemców systemu zbiorowej odpowiedzialności” (L. Piotrowicz, Kazimierz Zakrzewski (1900–1941), Kwartalnik Historyczny 1939–1946, 53, 3/4, s. 633); a także: „[…] dorobek naukowy, jaki uczony pozostawił po sobie, każe nam z żalem myśleć o tym, czego mógłby dokonać, gdyby śmierć nie przerwała tak wcześnie jego życia” (H. Evert-Kappesowa, Przedmowa, w: K. Zakrzewski, U schyłku świata antycznego, Warszawa 1964, s. 7).

Jako historyk Kazimierz Zakrzewski debiutował publikacją: Na kresach spisko-orawskich, Lwów 1922 (http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=35610&from=FBC). Pozostając zaś naukowo na polu historii starożytnej zajmował się różnymi zagadnieniami. Pasjonowały go zwłaszcza: samorząd miast w okresie Cesarstwa i ich upadek, przemiany społeczno-polityczne okresu kryzysu i schyłku Republiki rzymskiej, zagadnienia gospodarcze świata starożytnego, kwestie przyczyn rozkładu i upadku państwa rzymskiego oraz cywilizacji antycznej. Rozważał także problem granicy między starożytnością a średniowieczem. Ważne miejsce w badaniach zajęły dzieje państwa wschodniorzymskiego, Cesarstwa bizantyjskiego, którym poświęcił syntetyczne opracowania.

Dla tych rozległych zainteresowań badawczych Kazimierza Zakrzewskiego reprezentatywny jest wybór tytułów Jego prac: Samorząd miast Achai rzymskiej. Arkadya, Messenia, Lakonia, Lwów 1925 (http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=35637&from=FBC); Upadek ustroju municypalnego w późnym cesarstwie rzymskim, w: Pamiętnik IV Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu, t. 1, red. K. Tyszkowski, Lwów 1925, s. 1–20; Ostatnie lata Stylichona, Kwartalnik Historyczny 1925, 39, s. 445–514 [także nadbitka: Lwów 1925]; Il governo e l’opposizione nel tardo impero romano al tempo di Arcadio: presenté dans la séance du 20 septembre 1926, Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres 1926, s. 149–154 [także nadbitka: Kraków 1926]; La politique Théodosienne. Communication faite au IIe congrès des Études Byzantines à Belgrade, Eos 1927, 30, s. 339–345; Rządy i opozycja za cesarza Arkadiusza, Rozprawy Polskiej Akademii Umiejętności Wydziału Filozoficzno-Historycznego 1927, 66, s. 77–157 [także nadbitka: Kraków 1927]; Le consistoire impérial du Bas-Empire, Eos 1928, 31, s. 405–417; Un homme d’état du Bas-Empire: Anthémius, Eos 1928, 31, s. 417–438; Na drodze do odtworzenia historji Achajów, Kwartalnik Klasyczny 1929, 3, s. 67–77; Quelques remarques sur les révolutions romaines, Eos 1929, 32, s. 71–82; Cezura miedzy starożytnością a średniowieczem w świetle historii bizantyjskiej, w: Pamiętnik V Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Warszawie, t. 1, red. K. Tyszkowski, Warszawa 1930, s. 72–104 [także nadbitka: Lwów 1930]; Le parti théodosien et son antithese, Lwów 1931 („Eos Supplementa” 18); Poprzednik Cezara – Lucjusz Korneliusz Cinna, Przegląd Historyczny 1930–1931, 29, s. 64–75; Rewolucja Odoakra, Rozprawy Polskiej Akademii Umiejętności Wydziału Filozoficzno-Historycznego 1933, 44,2, s. 165–254 (także nadbitka: Kraków 1933); La cité chrétienne, w: La Pologne au VIIe Congrès International des Sciences Historiques, t. 1, Varsovie 1933, s. 391–408 [także nadbitka: Warszawa 1933]; Upadek świata starożytnego, Przegląd Historyczny 1934, 31, s. 185–211; U źródeł pobytu św. Piotra w Rzymie, Kwartalnik Historyczny 1934, 48, s. 1–48; Upadek cesarstwa rzymskiego i kultury antycznej, w: Pamiętnik VI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Wilnie, t. 1, red. F. Podhorecki, Lwów 1935, s. 459–473 [także nadbitka: Lwów 1935]; Rewolucja rzymska przesłanki polityczne i gospodarcze, Kwartalnik Historyczny 1936, 50, s. 427–468 [także nadbitka: Lwów 1936]; Dzieje Bizancjum 395–1204, w: Wielka historia powszechna, t. 4, cz. 1, Warszawa 1938, s. 1–253; Le róle du christianisme dans la ruine du monde antique, w: La Pologne au VIII Congrès des Sciences Historiques, VIIIe Congrès International des Sciences Historiques. Zürich 1938. Communication présentées 1, Paris 1938, s. 35–38; Bizancjum w średniowieczu, Lwów 1939; Narodziny demokracji rzymskiej. Trybunat T. Gracchusa., Przegląd Historyczny 1939, 35, s. 50–65. Swą aktywność naukową K. Zakrzewski zaznaczył także autorstwem ponad trzydziestu recenzji, ukazywały się one zwłaszcza na łamach Kwartalnika Klasycznego. W okresie powojennym ukazały się reprinty wybranych prac historycznych, a także antologia tekstów U schyłku świata antycznego, przedmowa H. Evert-Kappesowa, Warszawa 1964.

Bibliografia prac Kazimierza Zakrzewskiego: H. Evert-Kappesowa, Bibliografia prac Kazimierza Zakrzewskiego, w: K. Zakrzewski, U schyłku świata antycznego, Warszawa 1964, s. 259–261; M. Kozłowski (oprac.), Bibliografia prac Kazimierza Zakrzewskiego za lata 1920–2012 i literatury o nim, w: M. Dąbrowska (red.), Kazimierz Zakrzewski. Historia i polityka, Warszawa–Łódź 2015, s. 314–326.

Więcej informacji o życiu Kazimierza Zakrzewskiego i Jego dziele naukowym (wybór): M. Dąbrowska (red.), Kazimierz Zakrzewski. Historia i polityka, Warszawa–Łódź 2015; W. Ceran, Zakrzewski Kazimierz, w: Encyklopedia kultury bizantyńskiej, red. O. Jurewicz, Warszawa 2002, s. 497; H. Evert-Kappesowa, Casimir Zakrzewski, le premier byzantologue polonais, Palaeologia 1954, 3/4, s. 99–105; O. Halecki, Najświeższe i bolesne straty polskiej nauki historycznej: Władysław Abraham, Józef Siemieński, Kazimierz Zakrzewski, Nowy Świat 8.03.1942, s. 9; O. Jurewicz, Z dziejów polskiej bizantynistyki, Meander 1957, 12, s. 222–240;  T. Manteuffel, Kazimierz Zakrzewski (1900–1941), Byzantinoslavica 1947, s. 173–174; T. Manteuffel, Śp. Kazimierz Zakrzewski, Przegląd Historyczny 1946, 36, s. 16–17; L. Piotrowicz, Kazimierz Zakrzewski (1900–1941), Kwartalnik Historyczny 1939–1946, 53, s. 633–639; M. Wierzbicka, Zakrzewski Kazimierz, w: M. Prosińska-Jackl (red.), Słownik historyków polskich, Warszawa 1994, s. 571; G. Zackiewicz, Kazimierz Zakrzewski (1900–1941). Historyk, ideolog, działacz społeczny i polityczny, Studia Podlaskie 2007/2008, 17, s. 101–129; G. Zackiewicz, Kazimierz Zakrzewski: bizantynolog, syndykalista, kolega Oskara Haleckiego z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, w: M. Dąbrowska (red.), Oskar Halecki i jego wizja Europy, t. 3, Warszawa–Łódź 2014, s. 78–97.

Autor biogramu: Agata Kluczek