Maria Jaczynowska urodziła się w Warszawie 17 lutego 1928 roku. Jej ojciec, Jan, był nauczycielem geografii, a matka, Maria, urzędniczką. W Warszawie spędziła lata II wojny światowej, czynnie uczestnicząc w ruchu oporu, była sanitariuszką w Powstaniu Warszawskim. Od 1955, aż do przejścia na emeryturę w 1998, była związana z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Maria Jaczynowska studiowała historię na Uniwersytecie Łódzkim i na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1946-1951. Stopień doktora uzyskała na Uniwersytecie Warszawskim w 1958, a habilitację w 1965 roku na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Początek kariery naukowej Marii Jaczynowskiej wiąże się ze współpracą z papirologiem Jerzym Manteufflem i badaniami nad gospodarką hellenistycznego Egiptu. Problematyką gospodarczą zajęła się również w rozprawie doktorskiej o sytuacji ekonomicznej nobilitas w późnej republice, przygotowanej pod opieką Izy Bieżuńskiej-Małowist. Duży wpływ na zainteresowania i dalszy rozwój kariery naukowej miały studia w Paryżu (1961-1962), u H. G. Pflauma. M. Jaczynowska była w Polsce jednym z pierwszych historyków wykorzystujących inskrypcje w badaniach nad społeczeństwem rzymskim epoki cesarstwa. Jaczynowska nie była jednak epigrafikiem, w centrum jej zainteresowania nie były inskrypcje same w sobie, ale zawarte w nich informacje o strukturach życia społecznego i religijnego. Ilustracją jej metod badawczych są publikacje o stowarzyszeniach rzymskiej młodzieży w okresie pryncypatu (collegia iuvenum) oraz kulcie Herkulesa. Wartością jej studiów o rzymskich iuvenes, poza opracowaniem w miarę kompletnej bazy źródłowej, było pominięcie kontekstów politycznych, które widoczne były w badaniach nad rzymskim korporacjonizmem przez znaczną część XX wieku.
Od lat osiemdziesiątych XX wieku studia nad społecznymi aspektami funkcjonowania kultów religijnych oraz kultu cesarskiego dominują w badaniach Jaczynowskiej. Wiele jej prac dotyczyło kultu Herkulesa w świecie rzymskim z uwzględnieniem roli tego bóstwa w ideologii cesarskiej, funkcji kultu w zachodnich prowincjach cesarstwa oraz jego znaczenia w religijności późnego cesarstwa. Najważniejszą publikacją poświęconą tej problematyce jest obszerny monograficzny artykuł w “Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt”. W Polsce studia Jaczynowskiej nad życiem religijnym w Imperium Romanum miały charakter pionierski i były ważnym impulsem do rozwoju badań nad historią religii rzymskiej, kontynuowanych współcześnie przez jej uczniów. Rolę inspirującą w tym zakresie odegrała przede wszystkim książka „Religie w świecie rzymskim”, w której w sposób syntetyczny zostały ujęte przemiany religijne z uwzględnieniem skomplikowanych relacji między centrum (Rzym), a peryferiami (prowincje), co u progu lat 80 tych minionego wieku nie było jeszcze tak popularnym spojrzeniem na religie cesarstwa, jak obecnie. Jaczynowska nie postrzegała religii cesarstwa rzymskiego, jako zbioru kultów związanych z tradycjami lokalnymi lub grupami społecznymi, w wielości kultów Imperium szukała elementów, które składały się na pewną całość. Za ważne spoiwo uważała religię oficjalna i kult cesarski. Jaczynowska była uważną czytelniczką prac francuskich badaczy religii rzymskiej (Jean Bayet, Jean Beaujeau, Robert Schilling) i podzielała wiele prezentowanych w nich poglądów. W latach, kiedy powstawała jej książka, nadal zainteresowaniem cieszyła się teoria trzech funkcji Georgesa Dumézila, którą Jaczynowska uznawała za ciekawe wyjaśnienie niektórych struktur w rzymskim panteonie. Podobnie, jak wielu historyków jej pokolenia, ukształtowanych przez klasyczny warsztat historiograficzny, Jaczynowska wykazywała nieufność wobec nadmiernego socjologizowania i antropologizowania historii. Badaczka konsekwentnie stała na stanowisku, że bez uwzględnienia wyobrażeń religijnych właściwych mieszkańcom imperium, nie da się pisać rzymskiej historii.
Od 1959 roku była członkinią “Society for the Promotion of Roman Studies” (od 1959 roku), należała do “Association Internationale d’ Épigraphie Grecque et Latine”, oraz “Assosiation Internationale d’Études Patristiques”. Uczestniczyła w międzynarodowych kongresach epigraficznych (Cambridge 1967, Monachium 1972, Konstanca 1977, Rzym 1997), w Międzynarodowym kongresie Historyków (Stuttgart 1985). Gościła z wykładami na wielu europejskich uniwersytetach. Jaczynowska jest autorką książek i artykułów dotyczących historii społecznej starożytnego Rzymu i historii kultów religijnych w świecie rzymskim. Maria Jaczynowska była znaną i cenioną popularyzatorką historii starożytnej i autorka podręczników, źródeł wiedzy o rzymskim świecie dla wielu pokoleń studentów.
Maria Jaczynowska zmarła 21 lutego 2008 roku w Toruniu. Pochowana została na cmentarz komunalnym nr 2, przy ulicy Grudziądzkiej w Toruniu.
Źródło:
Olszaniec, S., Wojciechowski, P., Pawlak, M.,Prof. Maria Jaczynowska – wybitna badaczka świata starożytnego.
Klio – Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym, 30 (3), s. 3-18, 2014.
Autorzy biogramu: Danuta Musiał, Marcin Pawlak
