Ryszard Gansiniec (1888-1958)

Urodził się 6 III 1888 r. w Siemianowicach Śląskich koło Katowic. Ojciec jego, Ignacy (17 X 1850 – 5 VI 1938), był maszynistą hutniczym w Hucie Laura, matką Elżbieta Grabiger (2 IX 1855 – 30 III 1918). Jako poddany pruski używał nazwiska Ganschinietz, zamienionego w 1919 r. na Ganszyniec, a od 1949 r. na Gansiniec (prawidłowa polska forma).

W latach 1894-1900 uczył się w szkole ludowej w Siemianowicach Śląskich, potem 1901-1908 w gimnazjum prywatnym w Nysie na Śląsku. W latach 1909-1910 odbył kurs teologii w Modling pod Wiedniem. Przerwał studia. W okresie 8 V 1911 – 6 XI 1912 (3 semestry) studiował filologię klasyczną i germanistykę w uniwersytecie w Monastyrze (Münster) w Westfalii. W 1913 r. zdobył nagrodę za rozprawę pt. „Hyppolytos Capitel gegen die Mager”, która została opublikowana. W okresie 23 XI 1912 – 1915 (5 semestrów) studiował na Uniwersytecie Berlińskim. Nauczycielami jego w zakresie filologii klasycznej byli: W. Kroll, H. Diels, U. von Wilamowitz-Mollendorf, E. Norden; w zakresie etnologii: K. Th. Preuss, A. Vierkandt, w zakresie studium dziejów religii: O. Wilhelm Schmidt, E. Lehmann, A. Deissmann; studium kultur i języków orientalnych: H. Gressmann, Fr. Delitzsch i inni. W latach 1912-1914 pracował naukowo w Królewskiej Akademii Nauk pod kierunkiem H. Dielsa nad „Corpus Medicorum”, równocześnie był współpracownikiem „Realencyklopädie der classischen Altertumwissenchaft”, dla której to encyklopedii opracował wiele artykułów.

W 1915 r. ukończył studia i uzyskał tytuł naukowy kandydata filozofii w zakresie filologii klasycznej, germanistyki i filozofii ścisłej. Trzy miesiące później został mianowany na profesora filologii klasycznej w uniwersytecie w Warszawie, gdzie zorganizował seminarium filologii klasycznej i bibliotekę. W 1917 r. uzyskał doktorat w Berlinie na podstawie pracy „De Agathodaemone”. W Warszawie popadł w zatarg z władzami pruskimi. W latach 1917-1918 przebywał jako żołnierz na froncie wschodnim. W okresie 1 IV 1919 – 30 IX 1920 był profesorem nadzwyczajnym filologii klasycznej na Uniwersytecie w Poznaniu. W latach 1920-1946 był profesorem w uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Oprócz pracy dydaktycznej prowadził własne badania naukowe z zakresu mediewistyki, religioznawstwa i filologii klasycznej. Z ramienia Towarzystwa Filologów Polskich w latach 1920-1934 redagował czasopismo „Eos” (15 t.) i „Eus Supplementa”(10 t.). Redagował stworzony przez siebie „Kwartalnik Klasyczny” (1927-1934, 8 t.), który potem przekształcił w „Przegląd Klasyczny”(1935-1939, 5 t.). W związku z wprowadzeniem numerus clausus dla studentów z mniejszości narodowych wygłosił dwa odczyty 11 i 13 grudnia 1924 r., zostały one wydane w 1925 r. „Sprawa numerus clausus i zasadnicze jej znaczenie”. Był znany ze swej życzliwości i dlatego studiowało u niego dużo studentów pochodzenia żydowskiego i Ukraińców. W latach 1925-28 wakacje spędzał we Francji. Tam powstała wizja „Filomaty”, miesięcznika popularyzującego kulturę antyczną, adresowanego do młodzieży szkolnej. W roku 1929 we Lwowie ukazał się pierwszy numer. Do roku 1939 wyszło 111 numerów. „Filomata” cieszył się wielką popularnością wśród młodzieży szkolnej, która pisała sprawozdania z działalności Kół Klasycznych w szkołach. Od samego początku współpracują na jednych łamach uczeni humaniści, profesorowie i pracownicy naukowi uniwersytetów, profesorowie szkół średnich, młodzież – uczniowie liceów i studenci oraz miłośnicy starożytności, których nie brak i wśród technokratów. Wielu przyszłych uczonych i literatów debiutowało na łamach „Filomaty”. Profesor brał żywy udział w pracach studenckiego Koła Filomatów przy Katedrze Filologii Klasycznej, które powstało w 1929 r. Odbywały się spotkania na których wygłaszano referaty i próby chóru – śpiewano pieśni łacińskie. W okresie Świąt Bożego Narodzenia odbywały się wieczory kolęd śpiewanych po łacinie. Nawet po wielu latach uczestnicy wspominali jako wspaniałe misterium. Działalność Koła Filomatów łączyła się z działalnością wydawniczą, w której żywo uczestniczyli studenci.

We wrześniu 1939 r. Profesor jako ochotnik brał udział w obronie Lwowa. Podczas okupacji sowieckiej (1940/41) uniwersytet nadal działał i Profesor pełnił funkcję kierownika Katedry Filologii Klasycznej. W 1940 r. ożenił się z Zofią Przygoda. W roku 1941, po wkroczeniu Niemców, zawieszono działalność uniwersytetu. Przez kilka miesięcy pracował w księgarni jako sprzedawca, a potem (do 1944 r.) jako urzędnik w chłodni we Lwowie. W maju 1944 r. żona z dziećmi wyjechała ze Lwowa do Strzyżowa nad Wisłokiem. W lipcu 1944 r. Rosjanie wkroczyli do Lwowa. Od sierpnia Profesor pełnił funkcję kierownika Katedry Filologii Klasycznej w Ukraińskim Uniwersytecie im. Iwana Franko. Ponieważ od jesieni 1944 r. nie mógł odwiedzać rodziny, zaczął prowadzić notatki, które przekazywał przez znajomych z transportami „repatriacyjnymi”. Został aresztowany przez NKWD i przebywał w więzieniu na Łąckiego we Lwowie od 4 I 1945 do 24 V 1945 r. Po uwolnieniu powrócił na uniwersytet na poprzednio zajmowane stanowisko. Dnia 6 czerwca 1946 r. zwolnił się z uniwersytetu i 10 czerwca wyjechał transportem „repatriacyjnym” do Katowic. We wrześniu 1946 r. podjął decyzję osiedlenia się we Wrocławiu, gdzie otrzymał etat w Uniwersytecie w Katedrze Filologii Klasycznej. We wrześniu 1947 r. wyjechał na stypendium do Szwecji, gdzie przebywał do końca marca 1948 r.

W maju 1948 r. został powołany na Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Oprócz pracy dydaktycznej, prowadził swoje prace naukowe, wygłaszał referaty w towarzystwach naukowych. Pracował też w Zakładzie Historii Nauk Polskiej Akademii Nauk, gdzie z wielkim zaangażowaniem opracował krytyczne wydanie dzieł Mikołaja Kopernika. Założył chór studentów śpiewających pieśni łacińskie. Po październiku 1956 r. podjął starania, aby wznowić wydawnictwo „Filomaty”. W liście do Ministra Kultury i Sztuki tak pisał: „Pragnę wznowić wydawnictwo „Filomaty”, które przed wojną było najważniejszym motorem budzenia kultury humanistycznej i studiów klasycznych w Polsce. Ponieważ bogate zapasy nakładów we Lwowie uległy zniszczeniu, celem moim jest stopniowa odbudowa zespołu wydawnictw przeznaczonych dla nauczycieli i uczniów licealnych. Na razie chciałbym uruchomić (i to z dniem 1 września 1957 r.) miesięcznik „Filomata”, dla uczniów rocznie 10 zeszytów (wrzesień-czerwiec), każdy po 48 stron małego formatu. Nakład próbny 10.000 egz., oraz miesięcznik „Przegląd Klasyczny” dla nauczycieli. Poza tymi periodykami zmierzam wydać publikacje służące bądź to propagandzie, bądź to pogłębianiu studiów klasycznych”. W 1957 r. ukazał się 112 numer „Filomaty”, jakby nie było długiej milczącej przerwy. Profesor napisał wiele listów do Wojewódzkich Ośrodków Kształcenia z prośbą o wykaz liceów. Odszukał znajomych za granicą. Dawni wypróbowani współpracownicy przysłali artykuły. Jan Parandowski tak napisał: „Myśl wznowienia „Filomaty” i „Przeglądu” przyjąłem z radością, ale i obawą, czy znów nie bierze Pan sobie zbyt ciężkiego zadania. Przecież musi Pan mieć kogoś do pomocy? Oczywiście, z radością będę służył Panu swoją współpracą. (18 VII 1957)”. Profesor Tadeusz Kotarbiński przesłał artykuł i napisał: „Jeszcze raz życząc powodzenia odradzającemu się „Filomacie” – łączę dla jego Twórcy wyrazy głębokiego szacunku. (8 VIII 1957)” Profesor cieszył się wysokim nakładem i entuzjastycznym powitaniem ze strony młodzieży szkolnej i dawnych czytelników „Filomaty”. Zmarł 8 marca 1958 r. w Krakowie.

Wybrane prace: De Agathodaemone 1919; Aphrodite Epitragia et les choeurs tragiques, Paris 1923; O historię religii greckiej, 1927; Theoria, la genese de l’ideologie platnonique, 1929; Geneza maski tragicznej, 1939; Psałterz Floriański, 1939; Powstanie tragedii attyckiej, 1951; Pojęcie duszy – psyche w filozofii przedarystotelesowskiej, 1951; Powstanie średniowiecznej prozy łacińskiej rytmicznej i rymowanej, 1952; Społeczny charakter świąt starożytnych, 1952; Wkład czołowych przedstawicieli ziemi śląskiej w kształtowanie się myśli poznawczej i literatury polskiego odrodzenia, 1956; Liryka Galla Anonima, 1958.

Pełna bibliografia prac prof. dr. Ryszarda Gansińca znajduje się w: „Filomata” nr 387, 1988, oprac. Zofia Gansiniec, s. 306-314.

Autorka biogramu: Radość Gansiniec