Franciszek Smuglewicz (także Szmuglewicz) urodził się 6 października 1745 roku w Warszawie. Uchodzi za najwybitniejszego polskiego malarza i rysownika epoki stanisławowskiej i pierwszych lat XIX stulecia. Był zaprzyjaźniony z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim, uczestniczył w Obiadach Czwartkowych, a za swoje zasługi na polu sztuki został odznaczony ustanowionym przez tego monarchę medalem Merentibus.
Naukę malowania pobierał u swojego ojca Łukasza oraz Szymona Czechowicza, a następnie (począwszy od 1763 roku) kształcił się w Rzymie w Akademii Św. Łukasza oraz w Scuola del Nudo. Po dwudziestoletnim pobycie w Wiecznym Mieście zamieszkiwał w Warszawie oraz w Wilnie. W pierwszym z wymienionych miast utworzył szkołę malarską, a w drugim stanął na czele utworzonej w 1797 roku Katedry Rysunku i Malarstwa na tamtejszym uniwersytecie. W latach 1800 – 1801 przebywał natomiast w Petersburgu, gdzie na zaproszenie cara Pawła I dekorował Pałac Michajłowski. Zmarł w dniu 18 września 1807 roku w Wilnie i został pochowany w katakumbach wileńskiego cmentarza „Na Rossie”.
Znaczenie twórczości Franciszka Smuglewicza dla historii starożytnej wiąże się z jego działalnością w Rzymie. Tam poznał między innymi Jamesa Byresa – wpływowego angielskiego kolekcjonera i handlarza dziełami sztuki. Nb. przez ręce Anglika przeszła słynna Waza Portlandzka, nim znalazła się w kolekcji British Museum. Praca Smuglewicza koncentrowała się po części na wykonywaniu rysunków zabytków starożytnych. Udokumentował on w ten sposób stan zachowania ruin pałacu Nerona (tzw. Domus Aurea), zresztą uchodzącego w tamtejszym czasie za termy cesarza Tytusa. Najważniejszym jednak osiągnięciem Franciszka Smuglewicza w tym zakresie była dokumentacja (z inspiracji J. Byresa) malowanych grobów etruskich z Tarkwinii. Odkrywane w XVIII wieku groby etruskie ulegały bezpowrotnemu zniszczeniu niemal bezpośrednio po ich odnalezieniu. Jedynymi zatem źródłami mówiącymi o wyglądzie tych niezwykle cennych obiektów są ich reprodukcje rysunkowe. Nie doceniana i właściwie dzisiaj już zapomniana działalność Smuglewicza w tej kwestii jest bardzo ważna, wręcz nie do przecenienia. Jego rysunki dokumentujące groby tarkwińskie stały się podstawą niemal wszystkich ważniejszych XIX – wiecznych prac dotyczących malarstwa etruskiego i do dziś są niezwykle cennym źródłem do badań nad historią cywilizacji etruskiej.
Literatura przedmiotu (wybrane pozycje)
- Drėma, Franciškus Smuglevičius, Vilnius 1973
- Dobrowolski, Malarstwo etruskie, Warszawa 1979, s. 189, 206-209
- Ryszkiewicz, Smuglewicz (Szmuglewicz) Franciszek, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 39, Warszawa – Kraków 1999-2000, s. 374-378
- K. Zalęski, Franciszek Smuglewicz, (w:) W kręgu wileńskiego klasycyzmu. Katalog Wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie, Warszawa 2000, s. 559-561
Autor biogramu: Wiesław Kaczanowicz
