Jerzy Kubczak urodził się 2 marca 1928 roku w Poznaniu. Ojciec Jerzego, lekarz Stanisław Kubczak, otrzymał posadę w Międzychodzie nad Wartą, gdzie rodzina Kubczaków spędziła czas do wybuchu drugiej wojny światowej. Przedwojenne sympatie rodziny z Narodową Demokracją, a później wojenna zawierucha skazały Kubczaków na tułaczkę. Na chwilę osiedli w Grójcu pod Warszawą, gdzie Jerzy Kubczak kontynuował naukę na tajnych kompletach i zaangażował się w działania w podziemnym ruchu młodzieżowym. Z tego powodu został aresztowany przez gestapo i osadzony na pięć tygodni na warszawskim Pawiaku. Po wojnie rodzina osiadła w Olsztynie, gdzie Jerzy Kubczak ukończył I Liceum Ogólnokształcące, szkołę mającą szczególne tradycje w zaszczepianiu wiedzy o tradycji antycznej. Warto wspomnieć, że w późniejszym okresie jednym z wieloletnich dyrektorów tej szkoły był filolog klasyczny Antoni Wiśniewski, a w programie edukacyjnym szkoły do niedawna jeszcze obecna była łacina i greka. Epizod ten mógł mieć zatem wpływ na początki zainteresowania Jerzego Kubczaka kulturą antyczną.
Powrót do Poznania umożliwił Jerzemu Kubczakowi podjęcie studiów uniwersyteckich. W 1950 ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Poznańskim, uzyskując magisterium. Nie był to jednak wymarzony kierunek, w którym J. Kubczak myślał się rozwijać, albowiem już podczas studiów, zainteresował się archeologią klasyczną i nawiązał relacje naukowe z prof. Mieczysławą Sabiną Ruxer, znawczynią biżuterii starożytnej. Prof. Ruxer była bez wątpienia uczoną zasłużoną dla poznańskiego środowiska archeologów klasycznych – ukończyła studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, podczas których pobierała nauki pod okiem między innymi prof. Piotra Bieńkowskiego (1865-1925), twórcy pierwszej na ziemiach polskich archeologii klasycznej, powstałej w 1897. Efektem tej znajomości oraz naukowej współpracy były zainteresowania Jerzego Kubczaka zagadnieniami biżuterii i złotnictwa starożytnego. Już w roku 1949 roku J. Kubczak został asystentem w Katedrze Archeologii Śródziemnomorskiej UAM, uzyskując kolejne magisterium w roku 1952. W latach 1956-1959 Jerzy Kubczak przeszedł do pracy na stanowisku asystenta w poznańskim Muzeum Narodowym, następnie został ponownie zatrudniony w Katedrze Archeologii Śródziemnomorskiej, tym razem na stanowisku starszego asystenta. W okresie swojej pracy w Muzeum Narodowym Jerzy Kubczak również pracował naukowo, a jego zainteresowania dotknęły kolekcji waz gołuchowskich, którym poświęcił serię artykułów. Powrót na uniwersytet wiązał się z zastaniem przez J. Kubczaka innej rzeczywistości – w roku 1957 zmarła prof. Mieczysława Sabina Ruxer. W roku 1965, po uzyskaniu doktoratu, Jerzy Kubczak został adiunktem. Jego dysertacja doktorska (Wpływ kultur miejscowych na dekorację w sztuce antycznych kolonii na północnych wybrzeżach Morza Czarnego. Wyobrażenia postaci ludzkiej) była pokłosiem jego zainteresowań sztuką starożytną rejonu nadczarnomorskiego, na co zapewne miała wpływ osoba promotora pracy prof. Stefana Parnickiego-Pudełko. Dalsze zainteresowania badawcze J. Kubczaka podążały w kierunku badania kultury społeczności scytyjskiej. Kiedy w roku 1968 została zlikwidowana Katedra Archeologii Śródziemnomorskiej, prof. Parnicki-Pudełko i dr Kubczak przeszli do Katedry Historii Sztuki, a następnie znaleźli się w strukturach Zakładu Historii Starożytnej w Instytucie Historii UAM. W tym czasie Jerzy Kubczak przygotował do publikacji przepracowane i uzupełnione materiały pozostawione przez prof. Ruxer, które ukazały się jako monografia Naszyjnik grecki w okresie hellenistycznym i rzymskim (Warszawa-Poznań 1972). Stan rękopisu, który otrzymał J. Kubczak od prof. Ruxer, wymagał benedyktyńskiej pracy i dalszych starannych badań uzupełniających, ponieważ przekazane materiały stanowiły zbiór luźnych notatek uczonej. Skutkiem podjętego przez Kubczaka wysiłku powstała praca unikatowa, również w wymiarze międzynarodowym. W 1974 J. Kubczak wrócił do Instytutu Historii Sztuki i tam pracował przez ćwierć wieku, do końca swoich dni. W 1978 habilitował się na podstawie pracy Zwierzę w złotnictwie z kurhanów scytyjskich. Przepracowana wersja tej rozprawy ukazała się drukiem jako Kurhany arystokracji scytyjskiej (1978).
Dorobek naukowy Jerzego Kubczaka liczy około 70 publikacji. Ważne jest to, że obok rozwijania własnych pasji naukowych, J. Kubczak ocalił od zapomnienia ważne przyczynki pracy badawczej pozostawione przez prof. Mieczysławę Sabinę Ruxer, ponieważ obok wspomnianej pracy o naszyjniku greckim, dokonał publikacji serii artykułów [Bijouterie antique de l’ancienne collection Czartoryski à Cracovie (1974-1976)] poświęconych katalogowi biżuterii antycznej w zbiorach Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Kolekcja ta nie przetrwała zawieruchy wojennej, a zapiski M. S. Ruxer to jedyne świadectwo istnienia tych cennych eksponatów. Muzealnicze zacięcie Jerzego Kubczaka odzwierciedliło się również w pracach redakcyjnych i autorstwie przeważającej części prekursorskiego katalogu Zbiory starożytności Muzeum Narodowego w Poznaniu (1983). Ponadto uczony był autorem dwóch skryptów akademickich poświęconych architekturze greckiej i rzymskiej (1961). Prof. Jerzy Kubczak wyróżniał się talentami popularyzatorskimi i dydaktycznymi. Zapamiętany został jako wielka indywidualność poznańskiej archeologii klasycznej.
Jerzy Kubczak zmarł 8 marca 1999 r. i został pochowany na cmentarzu parafialnym w podpoznańskim Luboniu.
Bibliografia:
E. Bugaj, Archeologia klasyczna na Uniwersytecie w Poznaniu i konteksty jej powołania, „Folia Praehistorica Posnaniensia”, 13, 2013, s. 31-58.
J. Gąsiorowski, Mieczysława Sabina Ruxer (10 X 1891 – 5 IV 1957) i jej działalność naukowa, „Archeologia” 8/2, 1957, s. 499-507.
J. Śliwa, Profesor Jerzy Kubczak (1928-1999). Wspomnienie o przyjacielu, [w:] Eurazja i Antyk, red. A. Bednarczuk, E. Bugaj, W. Rządek, Poznań 2007, s. 17-21.
T. Wujewski, Profesor Jerzy Kubczak (2 III 1928 – 9 III 1999), „Eos” 85, 1998, s. 356-358.
T. J. Żuchowski, Profesor Jerzy Kubczak a dydaktyka uniwersytecka, [w:] Eurazja i Antyk, red. A. Bednarczuk, E. Bugaj, W. Rządek, Poznań 2007, s. 23-27.
Autor biogramu: Miron Wolny
