Józef Biba-Bilczewski, urodzony 26.04.1860 w Wilamowicach jako pierwszy z dziewięciorga dzieci w rodzinie rolnika-cieśli Franciszka Biby i Anny z Fajkiszów. W latach 1868-1872 uczęszczał do szkoły w Wilamowicach (trzy klasy) i Kętach (czwarta klasa). W latach 1872-1880 był uczniem gimnazjum w Wadowicach (tego samego, w którym w latach 1930-1938 uczył się Karol Wojtyła). Maturę zdał z odznaczeniem. W 1880 wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego Archidiecezji Krakowskiej; tu miała miejsce jego formacja kapłańska, rozpoczął wówczas studia na Wydziale Filozoficznym i Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1880-1884). W okresie studiów krakowskich zetknął się z wybitnymi specjalistami zajmującymi się kulturą klasyczną ze szczególnym uwzględnieniem wczesnego chrześcijaństwa: prof. J. Łepkowskim (archeologiem), prof. K. Morawskim (filologiem klasycznym), ks. prof. W. Chotkowskim (historykiem Kościoła), ks. prof. S. Pawlickim (filozofem chrześcijańskim, z zamiłowania klasykiem), co ułatwiło dalszy rozwój zainteresowań J. Bilczewskiego związanych z antykiem chrześcijańskim. 6.07.1884 przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa Albina Dunajewskiego i został wysłany na parafię św. Bartłomieja w Mogile koło Krakowa, gdzie pracował przez rok. Biskup A. Dunajewski, który dostrzegł jego potencjał naukowy, skierował go na dalsze studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wiedeńskiego. Tam w ciągu niespełna dwóch lat uzyskał stopień doktora teologii (18.10.1886). Niemal natychmiast (17.11.1886) został wysłany na studia specjalistyczne z dogmatyki na Uniwersytet Gregoriański w Rzymie. Właśnie w Rzymie, jak sam wspominał, „obok uczęszczania na wykłady nasunęła mi się od pierwszej mej wycieczki do katakumb praca nowa, której od grudnia r. 1886 poświęcam dziennie godzin kilka. Jest to studium monumentów katakumbowych”. Do rozkwitu fascynacji antykiem chrześcijańskim walnie przyczynił się jego rzymski mentor i mistrz G.B. de Rossi, zaś uczeń G.B. de Rossiego, trzy lata starszy od J. Bilczewskiego polskojęzyczny kapłan ze Śląska Józef Wilpert (1857-1944), stał się jego przewodnikiem nie tylko po katakumbach, ale i po świecie archeologii chrześcijańskiej. Znajomość z dwójką archeologów zaowocowała zmianą optyki badań naukowych J. Bilczewskiego i pokierowała je na pogranicze teologii i antyku chrześcijańskiego. Wyrazem tego był dobór wykładów w trakcie trzymiesięcznych studiów w Paryżu w roku 1888. W sprawozdaniu do swojego dziekana pisał: „uczęszczałem stale w L’Institut Catholique na prelekcje z teologii dogmatycznej O. Auriaulta S.J. i na wykłady historii kościelnej znakomitego autora dzieła: Le Liber Pontificalis – Ks. Duchesne”. Od tego momentu J. Bilczewski starał się łączyć dogmatykę z dziejami Kościoła, kotwiczył teologię w materialnym dziedzictwie chrześcijaństwa. W latach 1888–1890 pracował jako wikary i katecheta najpierw w Kętach, a następnie w Krakowie przy kościele św. Piotra i Pawła – w tym czasie zdołał przygotować rozprawę habilitacyjną pt. Archeologia chrześcijańska wobec historii Kościoła i dogmatu. Na jej podstawie w czerwcu 1890 habilitował się z dogmatyki fundamentalnej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W lutym 1891 mianowany został profesorem nadzwyczajnym dogmatyki specjalnej i objął Katedrę Dogmatyki Szczegółowej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Lwowskiego. Choć wśród zajęć, które prowadził na ULw, nie było kursu archeologii chrześcijańskiej, musiał wplatać jej elementy w swoje wykłady, skoro dwóch jego podopiecznych podjęło badania z zakresu dziedzictwa antycznego. Studia nad antykiem chrześcijańskim, sfinalizowane rzymskim doktoratem z archeologii chrześcijańskiej, ukończył ks. Tadeusz Olejniczak CR. Ks. Władysław Żyła, późniejszy profesor lwowski i twórca Katedry Sztuki Chrześcijańskiej na Uniwersytecie Lwowskim, podjął studia z zakresu sztuki sakralnej.
J. Bilczewski nie prowadził na ULw zajęć poświęconych antykowi chrześcijańskiemu, jednak o jego fascynacji Kościołem pierwotnym świadczą publikowane w tym czasie liczne prace, wszystkie o charakterze dogmatyczno-historycznym. Dzięki znajomości z J. Wilpertem mógł uczestniczyć w aktualnych badaniach z zakresu archeologii chrześcijańskiej, które tamten prowadził w Rzymie. Jako jeden z pierwszych miał również dostęp do wyników odkryć śląskiego archeologa, mogąc je publikować w swoich artykułach. W ciągu dekady napisał dwie monumentalne monografie (Archeologia chrześcijańska wobec historii kościoła i dogmatu, Kraków 1890 oraz Eucharystia w świetle najdawniejszych pomników piśmiennych, ikonograficznych i epigraficznych, Kraków 1895), cztery pomniejsze oraz pięćdziesiąt artykułów i recenzji.
W okresie swojej działalności naukowej J. Bilczewski wypracował oryginalną interdyscyplinarną metodę badawczą, która uwzględniała naprzemienne, a czasem równoległe zastosowanie trzech różnych metod – teologicznej, historycznej i archeologicznej – w celu uzyskania jak najbardziej wiarygodnych wyników prowadzonych przezeń prac nad antykiem chrześcijańskim. Niestety nie pojawili się kontynuatorzy wypracowanej metody badawczej, która została zapomniana (J.C. Kałużny, Święty Józef Bilczewski badacz starożytności chrześcijańskiej i jego interdyscyplinarna metoda w świetle nieznanych materiałów źródłowych z lat 1885-1900, Lwów-Kraków 2015, tu również znajdziemy literaturę podmiotu i przedmiotu).
W 1893 J. Bilczewski uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W roku akademickim 1896/1897 był dziekanem Wydziału Teologii, a w 1900 został rektorem Uniwersytetu Lwowskiego. W styczniu 1901 w wieku czterdziestu lat otrzymał sakrę biskupią i całkowicie poświęcił się służbie powierzonej mu diecezji, której był pasterzem i administratorem przez kolejne dwadzieścia trzy lata (1901-1923). J. Bilczewski zmarł w opinii świętości z powodu wyniszczenia związanego z przewlekłą anemią w wieku zaledwie 63 lat. Pierwotnie na własną prośbę pochowany pomiędzy ubogimi na Cmentarzu Janowskim we Lwowie, po kanonizacji doczesne szczątki przeniesione zostały do katedry katolickiej ob. łac. p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Lwowie.
Beatyfikowany 26.06.2001 przez Jana Pawła II – Lwów.
Kanonizowany 23.10.2005 przez Benedykta XVI – Rzym.
Autor biogramu: Józef Cezary Kałużny
