Stanisław Witkowski, jeden z najwybitniejszych polskich badaczy antyku, urodził się 2 marca 1866 r. w Andrychowie w powiecie wadowickim, w ówczesnej austriackiej Galicji. W swoim rodzinnym mieście ukończył w 1887 r. gimnazjum klasyczne, po czym udał się na dalszą naukę do Krakowa. Przedmiotem jego studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim (lata 1887-1891) stała się filologia klasyczna, którą zgłębiał pod okiem uznanych mistrzów – Kazimierza Morawskiego (1852-1925) i Maksymiliana Iskrzyckiego (1837-1891), jak również filologia słowiańska. Po ukończeniu krakowskiego uniwersytetu przez dwa i pół roku (1892-1894) pobierał nauki na uniwersytecie w Berlinie (trzy semestry), gdzie poznał m. in. Theodora Mommsena (1817-1903), oraz na uniwersytecie w Getyndze (2 semestry), gdzie jego uniwersyteckim mistrzem został Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff (1848-1931). 31 maja 1893 r. uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim doktorat na podstawie przedłożonej rozprawy pt. De vocibus hybrydis apud antiquos poetas Romanos, ogłoszonej drukiem rok wcześniej. Uroczysta promocja odbyła się sub auspiciis Imperatoris, co było dla Stanisława Witkowskiego niezwykłym wyróżnieniem. Następnie nauczał on języków klasycznych w gimnazjach w Krakowie (jako zastępca nauczyciela) i we wschodniogalicyjskich Brodach (jako nauczyciel). W latach 1895-1900 pełnił funkcję referenta pomocniczego Rady Szkolnej Krajowej we Lwowie u boku Michała Bobrzyńskiego (1849-1935).
W sierpniu 1898 r. Stanisław Witkowski uzyskał habilitację na Uniwersytecie Lwowskim (na podstawie rozprawy z zakresu papirologii pt. Prodromus grammaticae papyrorum Graecarum aetatis Lagidarum), a od semestru zimowego roku akademickiego 1900/01 prowadził na Alma Mater Leopolitana wykłady z filologii klasycznej. Po przejściu Ludwika Ćwiklińskiego do ministerstwa oświaty w Wiedniu (1902 r.), objął po nim katedrę filologii klasycznej (grecką), zrazu jako profesor nadzwyczajny, a od 1905 r. – jako profesor zwyczajny. Z lwowską Alma Mater był związany zawodowo aż do momentu przejścia na emeryturę w 1935 r., a i później – już jako profesor honorowy – prowadził wykłady zlecone. W roku akademickim 1920/21 czasowo kierował nowo utworzonym na Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie seminarium historii starożytnej, do czasu objęcia go przez Konstantego Chylińskiego (1881-1939). Pełnił wiele funkcji akademickich, z godnością rektora UJK na czele (rok akademicki 1930/31).
Stanisław Witkowski był przede wszystkim filologiem klasycznym, w tym zwłaszcza hellenistą, jednak nie tracił z pola widzenia i innych nauk o starożytności, tj. historii starożytnej, archeologii klasycznej oraz epigrafiki i papirologii, zajmował się również twórczością polskich autorów doby Renesansu. Był autorem kilkuset opracowań naukowych (w tym kilku istotnych monografii), z których najważniejsze zostaną podane na końcu niniejszego biogramu. Redagował założoną przez siebie serię „Studia Leopolitana”, w której drukowane były prace jego uczniów (ukazały się łącznie cztery tomy), przez wiele lat był też redaktorem periodyku polskich filologów klasycznych i starożytników „Eos”. Wraz z Zygmuntem Węclewskim (1824-1887) i Ludwikiem Ćwiklińskim (1853-1942) jest uważany za twórcę tzw. lwowskiej szkoły filologicznej. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Polskiego Towarzystwa Filologicznego (którego był długoletnim prezesem), Towarzystwa Naukowego we Lwowie i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a także członkiem korespondentem austriackiego Instytutu Archeologicznego. Odbył podróże naukowe do Grecji, Włoch, Turcji, Anglii i Hiszpanii, brał udział w licznych kongresach naukowych w Polsce i poza jej granicami. Odznaczony został orderem komandorskim Odrodzenia Polski.
Jako wykładowca akademicki był bardzo ceniony za rzetelność przygotowywanych przez siebie odczytów, choć z drugiej strony niezbyt lubiany z uwagi na „suchość” wykładów i duże wymagania wobec studentów, jak też niezwykłą surowość w trakcie egzaminów. Do jego lwowskich uczniów należeli: Jan (Iwan) Demiańczuk (docent uniwersytetu w Czerniowcach, zm. 1919), Marian Auerbach (1882-1941), Franciszek Smolka (1882-1942), Jan Smereka (1895-1943), Józef Kobow (Kobiw; 1910-2001), Jan Oko (1875-1946), Jan Parandowski (1895-1978).
Tuż przed wybuchem II wojny światowej Stanisław Witkowski wyjechał ze Lwowa do centralnej Polski, gdzie spędził okres okupacji (głównie w Szczytach koło Białobrzegów). Z przyczyn oczywistych po wojnie do Lwowa już nie wrócił, lecz zamieszkał na stałe w Warszawie. Pomimo słusznego wieku (w 1946 r. ukończył 80 lat) nadal pisał i publikował. Nie przyjął proponowanej mu katedry na nowo utworzonym Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, za to dojeżdżał do Wrocławia, gdzie prowadził wykłady zlecone z historiografii greckiej na polskim już Uniwersytecie Wrocławskim (w okresie od października 1946 do września 1949 r.). Zmarł 2 października 1950 r. w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu wojskowym na warszawskich Powązkach (kwatera A, rząd 11, grób 1).
Wybór ważniejszych publikacji Stanisława Witkowskiego (w kolejności chronologicznej):
- De vocibus hybrydis apud antiquos poetas Romanos, Cracoviae 1892.
- Nowe odkrycia w dziedzinie muzyki greckiej, Kraków 1895.
- Prodromus grammaticae papyrorum Graecarum aetatis Lagidarum, Cracoviae 1897.
- Sofoklesa ‘Antygona’ a Shelleya ‘Rodzina Cencich’, Kraków 1904.
- Epistulae privatae Graecae quae in papyris aetatis Lagidarum servantur, Lipsiae 1906 (wyd. 2 – Lipsiae 1911).
- Wrażenia Południa (Grecya. – Sycylja. – Hiszpania. – z Marokko), Warszawa 1914.
- Studia nad Homerem. Doloneja, Kraków 1917.
- Lekarz Mikołaj z Polski, nowoodkryty pisarz łaciński XIII wieku, Kraków 1919.
- Studya nad Homerem, Kraków 1917.
- Historjografja grecka i nauki pokrewne (chronografja – biografja – etnografja – geografja), t. 1-3, Kraków 1925-1927.
- Z podróży po Hiszpanji i Portugalji. Hiszpanja dziś a przed laty dwudziestu, Lwów 1928.
- O naszych wadach narodowych. Mowa rektorska wygłoszona na otwarcie roku akademickiego 14 października 1930, Lwów 1930.
- Tragedja grecka, t. 1-2, Lwów 1930.
- Epigraphische Studien zu den griechischen Inschriften Syriens, Caire 1934.
- Epoka Periklesa, [w:] T. Wałek-Czernecki, S. Witkowski, Dzieje greckie, Warszawa 1934, s. 251-344.
- Historyczna składnia grecka na tle porównawczem, Lwów 1936.
- Historia Egiptu w epoce Ptolemeuszów. Historia polityczna, Lwów 1938.
- Państwo greckie. Historia ustroju państw greckich i obraz ustroju Aten i Sparty, Warszawa 1938.
- Kleopatra, Lwów 1939.
- La Topographie de la Nouvelle Carthage et Polybe, Cracovie 1947.
Źródła i opracowania:
- Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie, fond 26, opis 5, sprawa 268 (akta osobowe Stanisława Witkowskiego z Uniwersytetu Lwowskiego).
- Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka we Lwowie (d. Ossolineum), Oddział Rękopisów, fond 28 (spuścizna St. Witkowskiego).
- Archiwum Akt Nowych w Warszawie, zespół Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie, akta osobowe Stanisława Witkowskiego, sygn. 2/14/0/6/6576.
- Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, zespół 304 – C.K. Ministerstwo Wyznań i Oświaty w Wiedniu, Uniwersytet Lwowski. Wydział filozoficzny. Personalia profesorów U-Z, sygn. 122u, akta osobowe Stanisława Witkowskiego, k. 277-415.
- Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, sygn. 138/Witkowski St.
- Biogramy uczonych polskich. Materiały o życiu i działalności członków AU w Krakowie, TNW, PAU, PAN, cz. I: Nauki społeczne, z. 3: P – Z, opr. A. Śródka, P. Szczawiński, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1985, s. 521-524.
- Czy wiesz kto to jest?, red. S. Łoza, Warszawa 1938, s. 806-807.
- S. Hammer, Historia filologii klasycznej w Polsce, Kraków 1948, s. 22-24.
- Jubileusz prof. dr. Stanisława Witkowskiego, „Kwartalnik Klasyczny” 4, 1930, z. 3, s. 551-560.
- U. Kobiw, Stanislaw Witkowśkyj – wydatnyj doslidnyk antycznosti, „Pytannja klasycznoji filolohiji” (Lwów) 3, 1963, s. 120-122.
- Kronika Uniwersytetu Lwowskiego II (1898/9-1909/10), oprac. W. Hahn, Lwów 1912, s. 531-533.
- J. Parandowski, Stanisław Witkowski, [w:] idem, Szkice. Seria druga, Warszawa 1968, s. 75-83 (= Stanisław Witkowski 1866-1950, [w:] Portrety uczonych polskich, wybór i przedmowa A. Biernacki, Kraków 1974, s. 473-477).
- I. Smereka, Index scriptorum quae Stanislaus Witkowski publici iuris fecit, „Eos” 32, 1929, s. I-XV.
- Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie, 1, 1921, z. 1, s. 37-39.
- Stanislas Witkowski (1866-1950), „The Journal of Juristic Papyrology” 5, 1951, s. 7.
- J. Starnawski, Doktoryzacja Stanisława Witkowskiego „sub auspiciis Imperatoris” (1893), „Meander” 54, 1999, z. 3, s. 303-306.
- A. Śródka, Uczeni polscy XIX-XX stulecia, t. IV: S – Ż, Warszawa 1998, s. 498-500.
- S. Witkowski, Ze świetnej epoki filologii klasycznej (wspomnienia), „Meander” 5, 1950, z. 6, s. 501-504.
- J. Żuławska, Stanisław Witkowski 1866-1950, „Meander” 10, 1955, z. 5, s. 273-276.
Autor biogramu: Krzysztof Królczyk
fot. Krzysztof Królczyk
Warszawa, Cmentarz Wojskowy na Powązkach, kwatera A, rząd 11, grób 1 (332)
