Iza Bieżuńska-Małowist (1917-1995)
Urodzona 1 stycznia 1917 roku w Warszawie. Była córką Eliasza Bieżuńskiego, kupca i właściciela kamienic oraz Dyny Bieżuńskiej z domu Prawda. Wychowywała się z dwoma siostrami, starszą Rajzlą, która wyszła za mąż za francuskiego lekarza i w 1930 r. wyjechała do Bordeaux i młodszą Idess (w 1947 r. zmieniła imię na Izabela). Z powodu nabytej w dzieciństwie choroby serca początkowo nauki pobierała w domu. W 1929 r. poszła do szkoły do czwartej klasy. W 1934 r. ukończyła gimnazjum humanistyczne Janiny Święcickiej w Warszawie. W tym samym roku rozpoczęła jednoczesne studia historyczne i filologiczne na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Uczęszczała na zajęcia wybitnych uczonych, m.in. Tadeusza Zielińskiego, Aleksandra Turyna, Władysława Strzeleckiego, Jerzego Manteuffla (w ramach Sekcji Filologicznej) oraz Tadeusza Wałka-Czerneckiego i Zdzisława Zmigrydera-Konopki (w ramach Sekcji Historycznej). Od trzeciego roku studiów redagowała bibliografię historii starożytnej pod okiem Zdzisława Zmigrydera-Konopki, która wychodziła w Przeglądzie Klasycznym. W 1938 r. uzyskała dyplom magistra filozofii w zakresie historii na podstawie pracy „Emancypacja kobiety greckiej w świetle źródeł papirusowych”, którą przedstawiła na seminarium Tadeusza Wałka-Czerneckiego (studiów filologicznych, mimo zdania kilku egzaminów i uzyskania prawa uczęszczania na seminarium, nie ukończyła). Jesienią 1938 r. została asystentką Zdzisława Zmigrydera-Konopki na Wolnej Wszechnicy Polskiej (a nieformalnie także na Uniwersytecie, gdzie nie mogła zostać zatrudniona z uwagi na żydowskie pochodzenie). Latem 1939 r. ukazała się ocalała w nielicznych egzemplarzach francuska wersja Jej pracy magisterskiej, pt. „Etudes sur la condition juridique et sociale de la femme grecque en Egypte gréco-romaine”.
Przed opuszczeniem getta w lipcu 1942 r. prowadziła tajne nauczanie historii i greki na kompletach domowych oraz w dwóch znanych przed wojną żeńskich szkołach żydowskich: w gimnazjum Felicji (Frydy) Mirlasowej przy ul. Długiej 50 i gimnazjum im. Cecylii Goldman-Landauowej przy ul. Przejazd 5 (w ostatnim w l. 1937/8 i 1938/9 obyła praktykę nauczycielską pod kierunkiem Mariana Małowista). Później ukrywała się w kilku mieszkaniach, najdłużej w domu Stanisława Sendorowskiego na Żoliborzu, przed wojną urzędnika w Ministerstwie, a w czasie okupacji pracownika Arbeitsamtu. Z pomocą Aleksandra Gieysztora udało Jej się wyprowadzić z getta rodziców, lecz gospodyni, u której zamieszkali, wydała Bieżuńskich w ręce Niemców. Ich losy są nieznane, najprawdopodobniej zostali rozstrzelani na Gęsiówce. Iza Bieżuńska straciła podczas okupacji całą bliższą i dalszą rodzinę, w tym 30 osób w getcie warszawskim. Opuściła Warszawę we wrześniu 1944 r., przechodząc przez obóz w Pruszkowie, następnie znalazła schronienie Jeżowie.
Na początku 1945 r. wróciła do stolicy, gdzie znalazła wkrótce zatrudnienie jako referent do spraw personalnych w Departamencie Nauki i Szkół Wyższych Ministerstwa Oświaty (do listopada 1947 r.) oraz jako starszy asystent naukowy w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1947 r. uzyskała stopień doktora na podstawie pracy „Z zagadnień niewolnictwa w okresie hellenistycznym (Quelques problèmes de l’esclavage dans la période héllenistique)” (wyd. 1949). W tym samym roku wyszła za mąż za Mariana Małowista. W 1951 r. przedstawiła rozprawę habilitacyjną pt. „Poglądy nobilitas okresu Nerona i ich podłoże gospodarczo-społeczne” (wyd. 1952). W 1954 r. uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1973 r. profesora zwyczajnego. Od r. 1952 do czasu przejścia na emeryturę w 1987 r., kierowała najpierw Katedrą, a następnie Zakładem Historii Starożytnej IH UW.
Specjalizowała się w problematyce niewolnictwa w Egipcie hellenistycznym i rzymskim, któremu poświęciła, poza szeregiem artykułów i rozpraw, m.in. klasyczną dziś książkę „L’esclavage dans l’Égypte gréco-romaine” (t. I: „Période ptolemiaque”, wyd. 1974; t. II: „Période romaine”, wyd. 1977), wydaną w rozszerzonej wersji po włosku w 1984 r. oraz kierowaną do szerszego grona czytelników syntezę dziejów niewolnictwa, „Niewolnictwo”, napisaną wraz z mężem i wydaną w 1987 r. Na emeryturze wróciła do dawnych zainteresowań nad historią kobiet w starożytności, która zaowocowała wydaniem w 1993 r. popularno-naukowej książki „Kobiety antyku. Talenty, ambicje, namiętności”. Od początku kariery akademickiej aktywnie uczestniczyła w międzynarodowym życiu naukowym. W 1938 r. wyjechała jako najmłodszy uczestnik na VIII Międzynarodowy Kongres Historyków w Zurychu. W 1947 r. udała się na pierwsze powojenne stypendium rządu francuskiego do Paryża. Tam poznała wybitnego epigrafika Louis’a Roberta, którego rekomendacja pozwoliła Jej wstąpić do Association pour l’Encouragement des Études Grecques. W 1959 r., jako druga po Oskarze Haleckim (1954 r.), wygłosiła wykład w paryskiej Académie des Incriptions et Belles Lettres. W 1961 r. jako członek Międzynarodowego Towarzystwa Papirologicznego zorganizowała w Warszawie jeden z Międzynarodowych Kongresów Papirologów. W r. 1971/1972 udała się do Cambridge jako visiting member of Clare Hall, dwa razy (w l. 1974/1975 i 1980) gościła w Princeton w Institute for Advanced Study, a w r. 1981/1982 przebywała jako Gastprofessor na Uniwersytecie w Hamburgu. Poza tym brała udział w pracach GIREA (Groupe International de Recherches sur l’Esclavage dans l’Antiquité), grupującej uczonych zajmujących się niewolnictwem starożytnym. Uczestniczyła niemal we wszystkich jej spotkaniach, a trzy zorganizowała w Polsce (1976: Nieborów; 1980: Kazimierz nad Wisłą; 1987: Jabłonna). Przez wiele lat korespondowała z wybitnymi historykami starożytności, wśród których byli Louis Robert, Charles Bradford Welles, Moses Finley, Claire Préaux, Herbert Youtie. Długoletnie kontakty z badaczami z uniwersytetu w Besançon, gdzie wielokrotnie prowadziła seminaria, skutkowały w 1982 r. uhonorowaniem Jej doktoratem honoris causa. Wyrazem uznania dla Jej osiągnięć było także zaproszenie do redagowania dwóch poważnych pism starożytniczych: „Klio. Beiträge zur Alten Geschichte ” (od 1959 r.) i „Eirene. Studia graeca et latina” (od 1964 r.). W Polsce należała m.in. do Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej PAN oraz zasiadała w redakcji „Przeglądu Historycznego”, gdzie odpowiadała za teksty poświęcone dziejom starożytnym. Ponadto była przewodniczącą powołanej w 1986 r. przez rektora UW Rady Kultury Antycznej. Poza działalnością naukową, wielką wagę przywiązywała do dydaktyki. Wypracowany przez Nią model kształcenia historycznego, spod której skrzydeł wyszli m.in. Benedetto Bravo, Maria Jaczynowska, Jerzy Kolendo, Ryszard Kulesza, Włodzimierz Lengauer, Ewa Wipszycka-Bravo, Edward Zwolski, po dziś obowiązuje w Instytucie Historycznym UW.
Zmarła 27 lipca. Została pochowana na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie (sektor 2a, rząd 1, numer 26).
Chankowski A. S., Profesor Iza Bieżuńska-Małowist, „Meander”, 11/12, 50, 1995, s. 581-584.
Kolendo J., Iza Bieżuńska-Małowist (1 I 1917-27 VII 1995), „Kwartalnik Historyczny”, 3/4, 1995, s. 323-325.
Kolendo J., Wipszycka-Bravo E., Iza Bieżuńska-Małowist: działalność naukowa i dydaktyczna, „Eos”, 2, 1994, s. 352-358.
Lengauer W., Bibliografia prac Izy Bieżuńskiej-Małowist za lata 1936-1987, w: Świat antyczny: stosunki społeczne, ideologia i polityka, religia. Studia ofiarowane Izie Bieżuńskiej Małowist w pięćdziesięciolecie pracy naukowej przez Jej uczniów, red. B. Bravo, J. Kolendo, W. Lengauer, Warszawa 1988, s. 5-16.
Łukaszewicz A., Iza Bieżuńska-Małowist (1917-1995), „The Journal of Juristic Papyrology”, 25, 1995, s. 7-9.
Stebnicka K., Iza Bieżuńska-Małowist 1917-1995, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 3/2, 1995/1996, s. 177-184.
Stebnicka K., Iza Bieżuńska-Małowist (1917-1995), w: Tradycje i współczesność. Księga pamiątkowa Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1930-2005, red. J. Łukasiewicz, M. Mycielski, J. Tyszkiewicz, Warszawa 2005, s. 157-160.
Stebnicka K., Lengauer W., Bibliografia prac Izy Bieżuńskiej-Małowist za lata 1988-1995, „Przegląd Historyczny”, 2, 87, 1996, s. 151-153 (numer poświęcony pamięci Izy Bieżuńskiej-Małowist).
Autor: Sebastian Rajewicz
