Izydora Dąmbska urodziła się 3 stycznia 1904 roku we Lwowie. Wywodziła się ze szlacheckiej rodziny Dąmbskich z Dąbia herbu Godziemba. Była córką Stanisława (senatora II Rzeczypospolitej) oraz Antoniny (z domu Zaleskiej z Otoka herbu Dołęga). W 1922 roku rozpoczęła studia filozoficzne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie pod kierunkiem profesora Kazimierza Twardowskiego. Podczas studiów słuchała również wykładów Mścisława Wartenberga (z historii filozofii), Kazimierza Ajdukiewicza (z logiki), Juliusza Kleinera (z historii literatury), a także Romana Ingardena. Była uczennicą i ostatnią asystentką Kazimierza Twardowskiego. To pod jego kierunkiem doktoryzowała się w 1927 roku na Uniwersytecie Jana Kazimierza – doktorat uzyskała na podstawie rozprawy Teoria sądu E. Goblota. W 1930 roku, kiedy Kazimierz Twardowski przeszedł na emeryturę, Izydora Dąmbska odeszła z Uniwersytetu. Dzięki uzyskanemu stypendium z Funduszu Kultury Narodowej wyjechała w ośmiomiesięczną podróż naukową – odwiedziła wówczas Wiedeń, Berlin, a także Paryż.
Po powrocie pracowała w lwowskich szkołach średnich. Utrzymywała także ścisły kontakt z Uniwersytetem Jana Kazimierza. Współpracowała z lwowskim środowiskiem filozoficznym. Działała aktywnie w Polskim Towarzystwie Filozoficznym, w którym m.in. w latach 1931-1939 była członkiem Komitetu Redakcyjnego Biblioteki Filozoficznej Towarzystwa, a od 1937 roku została członkiem Zarządu i przewodniczącą sekcji teorii poznania. Uczestniczyła również w krajowych i zagranicznych zjazdach filozoficznych – m.in. w II Międzynarodowym Kongresie dla Jedności Nauki (Kopenhaga 1936 r.) czy III Polskim Zjeździe Filozoficznym (Kraków 1936 r.). Po śmierci Kazimierza Twardowskiego w 1938 roku, Izydora Dąmbska razem z Danielą Gromską przejęły redakcję „Ruchu Filozoficznego”. Po wybuchu II wojny światowej zaangażowała się w walkę z okupantem. Jeszcze w maju 1939 roku odbyła kurs sanitarny, a już w czasie kampanii wrześniowej pracowała ochotniczo jako sanitariuszka w szpitalu wojennym. Pracowała w Instytucie Psychotechnicznym (do czasu likwidacji w 1940 r.), następnie w bibliotece Instytutu Przeciwgruźliczego (1940-1941) oraz w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (1941-1945).Wstąpiła w szeregi Armii Krajowej, gdzie działała na rzecz pracy informacyjnej. Co więcej, już od lipca 1940 roku, razem z Fryderyką Jarzębińską, rozpoczęła organizację we Lwowie tajnego nauczania. W czasie wojny Izydora Dąmbska nie zaniedbywała również pracy naukowej. W 1945 roku, w obawie przed aresztowaniem przez NKWD, Izydora Dąmbska wyjechała ze Lwowa i zamieszkała w Gdańsku. Podjęła tam pracę jako kustosz w Bibliotece Miejskiej, przemianowanej następnie na Bibliotekę Polskiej Akademii Nauk.
Habilitację uzyskała już po wojnie – w 1946 roku na Uniwersytecie Warszawskim, na podstawie rozprawy Irracjonalizm a poznanie naukowe, opublikowanej jeszcze w 1937 roku w „Kwartalniku Filozoficznym”.
Wykładała na Uniwersytecie Warszawskim (1946–1949), gdzie prowadziła zlecone wykłady na Wydziale Humanistycznym. Następnie wykładała filozofię na Uniwersytecie Adama Mickiewicza (1949–1950), jednak, w wyniku likwidacji studiów filozoficznych, jej zajęcia zostały zawieszone, a ona sama podzieliła los wielu innych polskich uczonych z okresu międzywojennego. Pracowała jako samodzielny redaktor naukowy w Bibliotece Klasyków Filozofii PWN.
Izydora Dąmbska, podobnie jak Daniela Gromska, łączyła kompetencje z zakresu logiki ze znakomitym warsztatem filologicznym. Z początkiem lat 50., w wyniku działań politycznych, została odsunięta zarówno od nauczania uniwersyteckiego, jak i od możliwości publikowania swoich prac. W tej sytuacji zajęła się tłumaczeniami dzieł Leibniza i Kartezjusza. Jej sytuacja uległa pewnej poprawie na początku 1955 roku – otrzymała wówczas tytuł profesora nadzwyczajnego oraz stanowisko samodzielnego pracownika naukowego w Bibliotece PAN, ale na powrót do zajęć uniwersyteckich przyszło jej jeszcze czekać dwa lata – dopiero od 1957 roku zaczęła wykładać na Uniwersytecie Jagiellońskim (do 1964 r.). Jednak wobec jej poglądów odbiegających od tych, głoszonych oficjalnie przez władze, coraz niechętnej patrzono na działalność dydaktyczną i wychowawczą Izydory Dąmbskiej. Chociaż początkowo jej niezależne postawy były tolerowane przez władze, jednak w wyniku odchodzenia od popaździernikowych przemian oraz wzmacniania ideologicznego nadzoru nad nauką i szkolnictwem wyższym, jej wykłady i seminaria, a także i inne wystąpienia publiczne stawały się dla władz niewygodne. W związku z tym po raz drugi odebrano jej katedrę oraz możliwość pracy dydaktycznej. Mimo sprzeciwu Dąmbskiej, została ona z dniem 1 lipa 1964 roku przeniesiona do Instytutu Filozofii Socjologii PAN, gdzie wprawdzie mogła prowadzić badania naukowe, jednak indywidualnie i bez kontaktów z młodzieżą, które były dla niej bardzo ważne. Informacje na jej temat podlegały cenzurze. W 1977 roku jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób będących pod szczególną kontrolą – zalecenia cenzorskie zezwalały jedynie na publikacje w prasie specjalistycznej, naukowej, skryptach etc.
Izydora Dąmbska w 1969 roku, jako pierwsza kobieta w historii, została powołana w skład Institut International de Philosophie, a w 1973 roku została laureatką nagrody naukowej im. Alfreda Jurzykowskiego (Alfred Jurzykowski Foundation). Była również członkiem wielu towarzystw naukowych – polskich i zagranicznych. Została ponadto powołana do międzynarodowego wydawnictwa Archive International d’Histoire des Idées. Przed przejściem na emeryturę otrzymała tytuł profesora zwyczajnego. Pod koniec życia włączyła się również aktywnie w działalność „Solidarności”. W 1984 roku Izydora Dąmbska otrzymała Nagrodę im. Księdza Idziego Radziszewskiego Towarzystwa Naukowego KUL (za rok 1983), której nie zdążyła już odebrać. Łączyła w sobie wysoką inteligencję i erudycję filozoficzną z nieprzejednaną postawą wobec reżimu komunistycznego. Stała się dla kilku pokoleń studentów wzorem rzetelności naukowej i odwagi w pozostawaniu wiernym temu, co słuszne.
To właśnie Izydorze Dąmbskiej Zbigniew Herbert poświęcił swój wiersz pt. Potęga smaku.
Izydora Dąmbska zmarła 18 czerwca 1983 roku w Krakowie. Została pochowana na cmentarzu w Rudnej Wielkiej, koło Rzeszowa.
Bibliografia Izydory Dąmbskiej:
1. Publikacje (wybór)
• W sprawie nauczania logiki przy sposobności nauczania języka polskiego, Lwów 1930.
• La théorie du jugement de M. Edmond Goblot, Leopol [Lwów] 1930.
• Prawa fizyki wobec postulatu prawdziwości twierdzeń naukowych, Lwów 1931.
• O prawach w nauce, Lwów 1933.
• Emil Meyerson (1859-1933). Główne założenia jego epistemologji, Warszawa 1934.
• Zarys historji filozofji greckiej, Lwów 1935.
• Irracjonalizm a poznanie naukowe, Kraków 1937.
• Czy intersubiektywne podobieństwo wrażeń zmysłowych jest niezbędnym założeniem nauk przyrodniczych?, Warszawa 1937.
• Z semantyki zdań warunkowych, „Przegląd Filozoficzny” 41, 1938, s. 241-261.
• O niektórych poglądach Kazimierza Twardowskiego z zakresu teorii nauk, „Kwartalnik Filozoficzny” 46, z. 1, 1939.
• L’homme anonyme. Étude de Psychologie et d’histoire de la culture, Poznań 1948.
• W sprawie tzw. nazw pustych, „Przegląd Filozoficzny” 44 [1-3], 1948, s. 77-81.
• Z filozofii imion własnych, „Kwartalnik Filozoficzny” 18[3-4], 1949, s. 241-261.
• Logika w Gimnazjum Akademickim Gdańskim w pierwszej połowie XVII wieku, Warszawa 1958.
• Logika w Gimnazjum Akademickim Gdańskim w pierwszej połowie XVII wieku, „Rocznik Gdański”, 15/16, 1956/1957, r. wyd. 1958, s. [199]-223, [2] s. tabl.
• Elementy logiki dla bibliotekarzy. Skrypt wykładów prowadzonych w Bibliotece Gdańskiej w roku 1957, Gdańsk 1958.
• Kilka uwag w sprawie wartości poznawczych, „Znak” 17 nr 4 (130) 1965, s. 439-445.
• Czterdzieści lat filozofii we Lwowie 1898-1938, „Przegląd Filozoficzny” 44, 1948.
• Sceptycyzm francuski XVI i XVII wieku, Toruń-Łódź 1958.
• Dwa studia z teorii naukowego poznania, Toruń 1962.
• „Próba kontaktu” z myślą filozoficzną Henryka Elzenberga (1887-1967), „Znak” 19, nr 9 (159), 1967, s. 1121-1127.
• O narzędziach i przedmiotach poznania. Z teorii instrumentalnego poznania. O filozofii lingwistycznej, Warszawa 1967.
• Kazimierz Twardowski, „Znak” 21, 7-8 (181-182), 1969, s. 885-888.
• Filozofia na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie w l. 1918-1939, „Zeszyty Lwowskie” 2, 1971.
• Dwa studia o Platonie, Wrocław 1972.
• O niektórych poglądach Ptolemeusza z zakresu teorii nauk, Lublin 1973.
• Znaki i myśli. Wybór pism z semiotyki, teorii nauki i filozofii, Warszawa 1975.
• Eugeniusz Minkowski, „Znak” 29, 1 (271), 1977, s. 46-49.
• O konwencjach i konwencjonalizmie, Wrocław 1975.
• Franciszek Brentano a polska myśl filozoficzna – Kazimierz Twardowski i jego szkoła, „Ruch Filozoficzny” 37, nr 1/2 1979.
• Przedmowa [w:] Irena Gałęzowska, Metanoeite. Fragments, Paris 1980.
• O niektórych poglądach z zakresu teorii nauki w szkole lwowsko-warszawskiej, „Zeszyty Naukowe KUL” 23, nr 1, 1980.
• Gdy myślę o słowie “wolność”, „Znak” 33 nr 7 (325) 1981, s. 855-860.
• Aksjologia moralna Tadeusza Czeżowskiego, Toruń 1981.
• Traktat Ptolemeusza o sądzie i naczelnej władzy duszy, S. l.: s. n., 1981
• Symbol, „Studia Semiotyczne” 12, 1982, s. 125-132.
• Wprowadzenie do starożytnej semiotyki greckiej. Studia i teksty, Wrocław 1984.
• Problem śmierci w kulturze chrześcijańskiej, „Znak” 38 nr 1 (374) 1986, s. 50-70.
• Z semantyki przymiotników, [w:] Prace z pragmatyki, semantyki i metodologii semiotyki, red. Jerzy Pelc, Wrocław 1991.
• O niektórych etycznych i metaetycznych poglądach w Szkole Lwowsko-Warszawskiej (oprac. Ryszard Jadczak), „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 3, nr 4, 1994.
2. Tłumaczenia
• Władysław Witwicki, La foi des éclairés, tłum. Iza Dąmbska, Paris 1939.
• Gottfried Wilhelm Leibniz, Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. z oryg. fr. Izydora Dąmbska, t. 1, Warszawa 1955.
• Gottfried Wilhelm Leibniz, Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. z oryg. fr. Izydora Dąmbska, t. 2, Warszawa 1955.
• René Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii wraz z Zarzutami uczonych mężów i odpowiedziami autora oraz Rozmowa z Burmanem, tłum. Maria i Kazimierz Ajdukiewiczowie, Stefan Swieżawski, Izydora Dąmbska, t. 1, Warszawa 1958.
• René Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii wraz z Zarzutami uczonych mężów i odpowiedziami autora oraz Rozmowa z Burmanem, tłum. Maria i Kazimierz Ajdukiewiczowie, Stefan Swieżawski, Izydora Dąmbska, t. 2, Warszawa 1958.
• René Descartes, Zasady filozofii, tłum. z oryg. łac. Izydora Dąmbska, Warszawa 1960.
• Teofrast, Charaktery, tłum. Izydora Dąmbska, [w:] Teofrast, Pisma filozoficzne i wybrane pisma przyrodnicze. Charaktery, Warszawa1963.
• Kazimierz Twardowski, Wybrane pisma filozoficzne, tłum. Izydora Dąmbska, Warszawa 1965.
• Kazimierz Twardowski, O treści i przedmiocie przedstawień, tłum. Izydora Dąmbska, Warszawa 1965.
• Sekstus Empiryk, Przeciw logikom, tłum. Izydora Dąmbska, Warszawa 1970.
• Władysław Tatarkiewicz, Układ pojęć w filozofii Arystotelesa, tłum. z niem. Izydora Dąmbska, Warszawa 1978.
3. Redakcje
• Szkice filozoficzne. Romanowi Ingardenowi w darze, red. Izydora Dąmbska, Warszawa 1964.
• Kazimierz Twardowski, O zadaniach etyki naukowej. Wykładów z etyki część III, przygotowała do druku Izydora Dąmbska, Warszawa 1973.
• Kazimierz Twardowski, Wykłady z etyki, przygotowała do druku Izydora Dąmbska, Warszawa 1974.
• Kazimierz Twardowski, Etyka i prawo karne wobec zagadnienia wolności woli, przygotowała do druku Izydora Dąmbska, Warszawa 1983.
Bibliografia biogramu:
1. Ireneusz Adam Bober, Filozofia kultury Izydory Dąmbskiej, Kielce 1992.
2. Anna Brożek, Alicja Chybińska, Fenomen Szkoły Lwowsko-Warszawskiej, Lublin 2016.
3. Władysław Cichoń, O wykładach z etyki profesor Izydory Dąmbskiej, [S. l.: s. n., 1984].
4. Ewa Chudoba, Anna Smywińska-Pohl, Filozofki na Uniwersytecie Jagiellońskim 1897-1967. Antologia, Kraków 2016.
5. Dariusz Dąbek, Problem konwencjonalizmu i irracjonalizmu w epistemologii Izydory Dąmbskiej, Częstochowa 2007.
6. Jacek Jadacki, The Lvov-Warsaw School and Its Influence of the 20th Century, [w:] Jacek Juliusz Jadacki, Jacek Paśniczek (red.), The Lvov-Warsaw School: The New Generation, Amsterdam-New York 2006, s. 41-83.
7. Ryszard Jadczak, Izydora Dąmbska i jej pozycja w Szkole Lwowsko-Warszawskiej, Toruń 1997.
8. Ł. Kamiński, P. Korobczak, Sokrates z Pragi, „Rzeczpospolita. Plus Minus”, 10-11 czerwca 2017, s. 38
9. Justyna Miklaszewska, Izydora Dąmbska o oświeceniowej filozofii języka, Toruń 2000.
10. Katarzyna Ossowska, Izydory Dąmbskiej rozważania o konwencjach i konwencjonalizmie, [w:] Dariusz Łukasiewicz, Ryszard Mordarski (red.), Kobiety w Szkole Lwowsko-Warszawskiej, Bydgoszcz 2016, s. 197-212.
11. Elżbieta Pakszysz, Women, Women’s Issues, and Feminism in Polish Philosophy, [w:] Dane R. Gordon (red.), Philosophy in Post-communist Europe, Amsterdam-Atlanta 1998, s. 79-86.
12. Elżbieta Pakszysz, Women’s Contribution to the Achievements of the Lvov-Warsaw School. A Survey, [w:] Katarzyna Kijania-Placek, Jan Woleński (red.), The Lvov-Warsaw School and Contemporary Philosophy, Berlin 1998, s. 55-72.
13. Jerzy Pelc, Izydora Dąmbska, Wrocław 1986.
14. Jerzy Pelc, Idee semiotyczne Izydory Dąmbskiej (1904-1983), 1983), ”Studia Semiotyczne”, 21-22,1998, s.305–309.
15. Jerzy Perzanowski, Pogranicze logiki i filozofii w pracach profesor Izydory Dąmbskiej, Toruń 1984.
16. Jerzy Perzanowski, Głos prawdy o Pani profesor Izydorze Dąmbskiej, „Znak” 38, nr 1 (374), 1986, s. 17-49.
17. Jerzy Perzanowski (red.), Izydora Dąmbska 1904-1983. Materiały z sympozjum “Non est necesse vivere, necesse est philosophari”, Kraków, 18-19 grudnia 1998 r., Kraków 2001.
18. Jerzy Perzanowski (red.), Rozum – serce – smak. Pamięci profesor Izydory Dąmbskiej (1904-1983), Kraków 2009.
19. http://www.sejm-wielki.pl/b/sw.9390 (dostęp 25.07.2017)
Autor: Anna Kruszyńska
