Jan Wikarjak urodził się 13 sierpnia 1914 roku w Michałkowie (gmina Czekanów) pod Ostrowem Wielkopolskim jako syn robotnika rolnego Józefa i Marianny z Madyńskich. Świadectwo dojrzałości otrzymał 29 maja 1931 roku w Państwowym Gimnazjum Męskim w Ostrowie Wielkopolskim. W tym samym roku podjął studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego, otrzymując dyplom Magistra Filozofii w zakresie filologii klasycznej w dniu 18 marca 1935 roku oraz Magistra Filozofii w zakresie nauk filozoficznych w dniu 18 marca 1937 (na podstawie pracy o filozofii Marka Aurelego). W tym samym roku ukończył też jako przedmiot dodatkowy filologię polską. Po studiach podjął pracę w Miejskim Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy, gdzie uczył języka polskiego i propedeutyki filozofii do 1939 roku. W roku 1938 uzyskał dyplom nauczyciela szkół średnich, z prawem nauczania j. łacińskiego, greckiego i kultury klasycznej oraz propedeutyki filozofii jako przedmiotów głównych, a także historii starożytnej i j. polskiego jako przedmiotów dodatkowych.
We wrześniu 1939 roku bronił ochotniczo Warszawy w tzw. Batalionach Pracy. W okresie okupacji hitlerowskiej ukrywał się w Ostrowie Wielkopolskim, gdzie w roku 1940 został członkiem tajnej organizacji „Ojczyzna” oraz był jednym z organizatorów tajnego nauczania, a także Kierownikiem tajnego Kuratorium Szkolnego. Osobiście uczył różnych przedmiotów w zakresie liceum i gimnazjum, przewodniczył tajnym egzaminom dojrzałości, przy czym prowadził zaszyfrowane akta tych egzaminów, co pozwoliło na ich zatwierdzenie po wyzwoleniu. W trosce o należyty poziom tajnego nauczania (prowadzonego – z konieczności – nie zawsze przez wykwalifikowanych nauczycieli) przeprowadził w okresie od sierpnia do listopada 1940 roku cykl pogadanek dydaktycznych. 20 marca 1945 r. został powołany przez Kuratorium oświaty do Komisji Weryfikacyjnej tajnego nauczania.
Po wyzwoleniu Ostrowa, od dnia 29 stycznia 1945 roku uczył j. polskiego, j. łacińskiego i propedeutyki filozofii w II Państwowym Liceum i Gimnazjum i. E. Sczanieckiej w Ostrowie Wlkp., do 15 listopada 1945 roku, kiedy na własną prośbę został przeniesiony na równorzędne stanowisko do Państwowego Liceum Pedagogicznego w Poznaniu, gdzie prowadził lekcje z j. polskiego. Z dniem 1 września 1946 r. został przeniesiony do Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Klaudyny Potockiej w Poznaniu, uczył tam do czerwca 1948 r. j. polskiego, j. łacińskiego i propedeutyki filozofii, a także prowadził koło organizacji „Prołużu”.
W dniu 18 września 1945 roku został kontraktowym młodszym asystentem przy Seminarium Filologii Klasycznej na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego, od 1 września 1949 roku został starszym asystentem przy Katedrze Filologii Klasycznej UP. W dniu 14 marca 1947 otrzymał stopień doktora Filozofii na podstawie pracy De Menedemo a Lycophrone in fabula satyrica irriso, której promotorem był prof. W. Klinger. Kiedy w roku 1952 zlikwidowano studia filologii klasycznej w Poznaniu, a liczbę katedr zredukowano do jednej, Wikarjak prowadził zajęcia dla innych kierunków, w roku akademickim 1952/53 organizował Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych. Otworzył też przewód habilitacyjny, który jednak został przerwany na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 15 grudnia 1951 O Szkolnictwie Wyższym i o Pracownikach Nauki. Centralna Komisja Kwalifikacyjna dla Pracowników Nauki uchwałą z dnia 30 września 1955 roku przyznała mu tytuł naukowy docenta na podstawie pracy Pochodzenie Herodota w świetle greckich przydomków odmiejscowych, co zaowocowało otrzymaniem 1 X tegoż roku stanowiska samodzielnego pracownika nauki przy Katedrze Filologii Klasycznej UAM w Poznaniu. Uchwałą Rady Państwa z 29 lutego 1964 roku został powołany na stanowisko profesora nadzwyczajnego, a 9 stycznia 1971 roku – zwyczajnego. Prowadził zajęcia z różnych przedmiotów dotyczących literatury, języka i kultury klasycznej, kierował 42 pracami magisterskimi, wypromował 4 doktorów, napisał szereg recenzji doktorskich i ocen dorobku profesorskiego. Założył czasopismo naukowe Symbolae Philologorum Poznaniensium, którego był redaktorem (zredagował 5 zeszytów).
W trosce o wszechstronny rozwój młodej kadry naukowej zorganizował na zlecenie Polskiej Akademii Nauk dwie konferencje-seminaria dla młodych pracowników różnych nauk o kulturze starożytnej: filologii klasycznej, historii starożytnej, archeologii śródziemnomorskiej i językoznawstwa antycznego, które odbyły się w Jabłonnie pod Warszawą w roku 1980 i 1983 (już po śmierci organizatora). Troszcząc się również o wysoki poziom lektoratów języka łacińskiego, na zlecenie Ministerstwa i Z.G. ZNP zorganizował dwukrotnie (1979, 1980) seminarium metodyczne dla lektorów j. łacińskiego w Kołobrzegu.
Zainteresowania naukowe Jana Wikarjaka ewoluowały i obejmowały różne gatunki i okresy literatury starożytnej, tak greckiej, jak i rzymskiej i średniowiecznej. W pracy magisterskiej De abstractionibus personatis apud Graece comoediae poetas i doktorskiej De Menedemo a Lycophrone in fabula satyrica irriso zajmował się greckim dramatem, następnie skierował się ku greckiej prozie, a szczególnie dziełu Herodota, któremu poświęcił dwie publikacje książkowe w.w. pracę Pochodzenie Herodota… oraz Historia powszechna Herodota (Poznań 1961) i kilka artykułów i odczytów. Ostatnie lata swej pracy naukowej poświęcił badaniom twórczości Marka Tuliusza Cycerona i jego młodszego brata Kwintusa; czego plonem były dwie pozycje książkowe (w tym jedna po francusku) i szereg artykułów, odczytów, wykładów itd. Wydał też własny przekład Małego poradnika wyborczego Kwintusa Cycerona.
Zajmował się też pracą translatorską i edytorską. Połączeniem tych dwóch form aktywności było dwujęzyczne wydanie dzieła Józefa Strusia, poznańskiego lekarza o światowej sławie z XVI w. O tętnie (Sphygmicae artis libri quinque), której tekst łaciński opracował krytycznie, a przekładu polskiego dokonał wraz małżonką, Marią ze Sztyperów. Tłumaczył Novum Organum F. Bacona dla Biblioteki Klasyków Filozofii, PWN. Wraz z Kazimierzem Limanem przygotował krytyczne wydanie trzech zeszytów nowej serii Monumenta Poloniae Historica zawierające żywoty biskupa bamberskiego Ottona, misjonarza Pomorza: Vita Prieflingensis, Ebonis Vita S. Ottonis i Dialog Herborda. Dla potrzeb studentów filologii klasycznej przygotował wypisy z autorów klasycznych i nowołacińskich Litterae Latinae. Sermones (wraz z Ignacym Lewandowskim) i Poetae Latini. Jest też autorem dwóch podręczników: Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978 (i liczne wznowienia) oraz podręcznika do lektoratów j. łacińskiego: Elementa sermonis Latini (napisanego wraz z I. Lewandowskim). Dorobek naukowy liczy ok. 170 pozycji , w tym 15 książek. Wielokrotnie występował też z referatami na konferencjach naukowych, zarówno krajowych jak i zagranicznych.
Oprócz pracy naukowej i dydaktycznej pełnił też odpowiedzialne funkcje: był kierownikiem Zakładu Latynistyki od jego powołania w 1958 roku aż do śmierci oraz dyrektorem Instytutu Filologii Klasycznej. Dwukrotnie został wybrany dziekanem Wydziału Filologicznego: na kadencję 1956-58 (kiedy to brał czynny udział w reaktywacji studiów filologii klasycznej i romańskiej) oraz na kadencję 1964-68 (kiedy przyczynił się do reaktywacji studiów filologii angielskiej i uruchomienia filologii rosyjskiej). Dwukrotnie reprezentował wydział w Senacie UAM (1959/60, 1963/64), a latach 1968-71 pełnił funkcję prorektora.
Również towarzystwa naukowe powierzały mu odpowiedzialne funkcje: od roku 1961 był sekretarzem I Wydziału Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a od 1972 do śmierci jego przewodniczącym. Przez dwanaście lat (1946-1958) pełnił funkcję sekretarza Poznańskiego Koła Polskiego Towarzystwa Filologicznego, a w roku 1967 został wybrany jego przewodniczącym, jednocześnie pełnił funkcję redaktora organu tego towarzystwa – Eos (zredagował 26 zeszytów). Był członkiem Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej PAN, a od 1978 – jego przewodniczącym.
Reprezentował Polskę w Komitecie Nauk o Kulturze Antycznej Krajów Socjalistycznych EIRENE; w roku 1980 został wybrany (jako pierwszy z Polaków) członkiem Międzynarodowej Komisji Thesaurus Linguae Latinae; od 1981 – członkiem Międzynarodowej Akademii Języka i Literatury Łacińskiej (Academia Latinitati inter omnes gentes Fovendae) z siedzibą w Rzymie. W styczniu 1982 roku Rada Wydziału wystąpiła z wnioskiem o wysunięcie kandydatury prof. Jana Wikarjaka na członka-korespondenta PAN. Jan Wikarjak był pięciokrotnie (w latach 1978, 1979, 1980, 1981, 1982) laureatem nauk naukowych Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego I, II i III stopnia (zarówno indywidualnie, jak i zespołowo) i dwukrotnie (w roku 1978 i 1980) otrzymał nagrodę Rektora UAM. Został odznaczony Odznaką Honorową Miasta Poznania (1974), Odznaką „za zasługi dla Województwa kaliskiego (1977) Odznaką Honorową za zasługi w rozwoju województwa Poznańskiego (1982), oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1980), a także Krzyżem Kawalerskim (1969) i Oficerskim (1982) Orderu Odrodzenia Polski.
Zmarł 24 stycznia 1983 roku w Poznaniu.
Wybrana bibliografia:
1. Pochodzenie Herodota w świetle greckich przydomków odmiejscowych, Poznań 1952, Prace Komisji Filologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; [recenzje: Emerita, Madrid XXI 1953, 324-325; Anzeiger für die Altetumswissenschaft, Wien, VIII 1955, 177; Phoibos. Bulletin du Cercke de Phil. classique et orient. Bruxelles X-XII, 1955-58(ed. 1964), 118-119)]
2. Historia powszechna Herodota, Poznań 1961, Prace Komisji Filologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; [recenzje: L’Antiquité Classique, Louvain XXX 1962, 549; Revue des Études GRecques, Paris LXX 1962, 576; Classical Revue, Oxford University Press XII 1962, 166; Emerita, Madrid, XXX 1962, 334-335; Revue Belge de Philologie et d’Histoire, Bruxelles XLI 1963, 1337; Deutsche Literaturzeitung, Berlin LXXXIV 1963, 412-414; REvista da Faculdade de Letras de Lisboa III 7, 1963, 291-298; Classical Philology, Chicago LX 1965, 61-63; Eirene VI 1967, 179-181]
3. Brochure électorale de Quintus Cicéron, Archiwum Filologiczne PAN XII Wrocław-Warszawa-Kraków 1966; [recenzje: Classical Philology, Chicago, LXIII 1968, 224; L’Antiquité Classique XXXVII 1968 fasc. 1 298-299]
4. Warsztat pisarski Cycerona, Warszawa – Poznań 1976;
5. F. Bacon, Novum organum, tł. Warszawa 1955
Źródła
Jan Wikarjak, Filologia Klasyczna w Uniwersytecie Poznańskim w okresie sześćdziesięciolecia 1919-1979, w: Symbolae Philologorum Posnaniensium V, s. 5-30.
Autor: Elżbieta Wesołowska
