Tadeusz Smoleński (1884-1909) – historyk, egiptolog, publicysta. Pionier polskich badań wykopaliskowych w Egipcie. Urodził się 16 VIII 1884 w Jaworzu koło Bielska jako syn Stanisława, lekarza, i Heleny z Babireckich. Ukończył III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie. W roku 1902 podjął studia historyczne w Uniwersytecie Jagiellońskim. Wcześnie osierocony, znajdował się pod opieką krewnych. Już jednak w roku 1905 stan jego zdrowia (zaawansowana choroba płuc) wymagał natychmiastowego wyjazdu na leczenie do Egiptu.
Oderwany od dotychczasowego warsztatu, zdecydował o podjęciu studiów egiptologicznych pod kierunkiem Gastona Maspero. W niezwykle trudnych warunkach materialnych, z niewielkim wsparciem rodziny i Akademii Umiejętności w Krakowie przystąpił do zgłębiania nowej dla siebie dyscypliny, szybko uzyskując obiecujące rezultaty i zmierzając do przygotowania rozprawy doktorskiej, z myślą następnie o habilitacji i objęciu w przyszłości katedry uniwersyteckiej w Krakowie. Dzięki poparciu G. Maspero uzyskał też Smoleński możliwość prowadzenia prac wykopaliskowych na cmentarzyskach w Szarunie i Gamhud (1908-1909), finansowanych przez węgierskiego kupca Filipa Backa. Część odkrytych wówczas zabytków uzyskała Akademia Umiejętności: cztery sarkofagi wraz z kartonażami i mumiami z Gamhud (obecnie w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Krakowie) oraz dwa wapienne bloki z ptolemejskiej światyni w Szarunie (zaginione). Większość zabytków z jego badań znalazła się w Muzeach w Kairze, Budapeszcie i Wiedniu (pojedyncze sarkofagi także w innych mniejszych kolekcjach). Niestety, nadmierny wysiłek i trudne warunki przyspieszyły śmierć dobrze zapowiadającego się badacza egipskich dziejów i kultury. Smoleński zmarł w Krakowie 29 VIII 1909 w wieku zaledwie 25 lat; pochowany został na cmentarzu Rakowickim (pas AC, rząd płd.). Posiadał już wówczas ceniony dorobek naukowy jako autor kilku drukowanych rozpraw (w tym raportów wykopaliskowych). Praca doktorska Smoleńskiego pt. Północne ludy morskie za Ramzesa II i Minefty (nie zdołał jej ukończyć) wydana została pośmiertnie z pozostawionych materiałów staraniem Akademii Umiejętności w Krakowie (1912) oraz w Kairze w języku francuskim (1915).
B i b l i o g r a f i a :
K. Grodziska, Smoleński Tadeusz Samuel, Polski słownik biograficzny, t. 39, 1999-2000, s. 274-276.
J. Śliwa, L. Zinkow (redakcja i opracowanie), Tadeusz Smoleński 1884-1909. Pisma naukowe i publicystyczne, Kraków 2010 [pełna bibliografia prac Smoleńskiego i publikacji mu poświęconych; szczegółowy życiorys; przedruk jego dorobku dotyczącego Egiptu].
Autor biogramu: Joachim Śliwa
